بیوگرافی یا زندگی نامه آیت اللَّه العظمى سید محمد صادق روحانی

مختصری از زندگینامه مرجع عظیم الشان حضرت آیت اللَّه العظمى  سید محمد صادق روحانی)مدظله‏العالى(

ولادت حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى سید محمد صادق حسینى روحانى(مد ظله ‏العالى) مردى از تبار مرزبانان دین، فقیه اصولى، برج بلند مرجعیت وزعامت حوزه‏هاى علمیه، صداى رساى آزادى و عدالتخواهى، مجاهد و مبارزه خستگى‏ ناپذیر در ماه شهادت جد غریبش آقا ابا عبداللَّه الحسین(ع) محرم الحرام - سال 1345 هـ ق، 1305 هـ.ش، تابستان 1926 میلادى در شهر دیرپاى علم و تمدن و اندیشه و فرهنگ اسلامى - قم - در خاندانى ‏حسینى تبار، با پیشینه‏اى از علم و تقوى و فضیلت دیده به جهان گشود.  والدین والدشان مرحوم حضرت آیت اللَّه آقاى حاج میرزا محمود روحانى(قدس ‏سره) از مفاخر روحانیت و حوزه علمیه قم است که در سال 1307 (هـ.ق) در قم بدنیا آمد. در سال 1330(هـ.ق) وارد نجف اشرف شد تا از محضر حضرات آیات ‏عظام آسید ابوالحسن اصفهانى(ره) و میرزاى نائینى(ره) بهره‏ها برد. مدتى ‏در مشهد مقدس از شاگردان مرحوم آیت اللَّه العظمى حاج آقا حسین‏ طباطبایى قمى(ره) بود. بعد از آن به حوزه علمیه قم آمدند. با تلاش، کوشش و پایمردیهاى ایشان، حضرت آیت اللَّه العظمى حاج شیخ‏ عبدالکریم حایرى(ره) به قم آمدند و تدریس علوم حوزوى را شروع کردند. ایشان از شاگردان خاص و مخصوص و مورد عنایت آیت اللَّه حایرى بودند. این عالم متقى و زاهدِ متعبدِ با نفوذ، سالیان سال بعد از فوت پدر بزرگوارشان مرحوم  آیت اللَّه العظمى آقاى آسید صادق روحانى(ره) در  مسجد آقا ضمن اقامه نماز جماعت، پاسخگوى مسائل شرعى و گره گشاى ‏مشکلات مردم بودند. از اقدامات ایشان مى‏توان به همکارى با آیت اللَّه‏کاشانى در قضیه ملى شدن نفت، مبارزه جدى با رضاخان در مورد کشف‏حجاب  و دین‌زدایى از مملکت، دعوت و تلاش براى ورود آیت اللَّه ‏العظمى حایرى به قم، زمینه سازى براى تدریس ایشان و همکارى، همفکرى و یارى جهت تأسیس حوزه علمیه قم  و... را نام برد. این مجتهدِ عابد در 18 شعبان 1381 (هـ.ق) بعد از یک بیمارى طولانى‏ وفات یافت. با پخش خبر فوت این مرد بزرگ، شهرستان قم متلاطم، بازار، درسها و اداره جات تعطیل گردید. در تشییع جنازه بسیار باشکوه ایشان، علاوه بر حضور تمامى مراجع تقلید، بزرگان و مدرسین حوزه، طلاب، بازاریان، کسبه و اداره جات با افراشتن پرچم عزا به صورت هیأت‏هاى سینه‏زنى و زنجیر زنى شرکت کردند و پس از اقامه نماز میت توسط فرزند برومندشان  حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى سید محمد صادق روحانى(دام‏ظله)، در مسجد بالاى سر حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شدند. والده شان از سادات حسنى و فرزند آیت اللَّه آقاى حاج سید احمد طباطبایى ‏قمى(ره) است که ایشان سالیان متمادى در صحن حضرت معصومه(س) اقامه نماز جماعت داشتند.  تحصیلات   حضرت آیت اللَّه دروس پایه ادبیات عرب را در قم نزد پدر بزرگوارشان فرا گرفتند. سپس در سال 1355 (هـ.ق) در سن 10 سالگى به همراه برادربزرگترشان براى استفاده از اساتید بزرگ و نام آور حوزه علمیهِ کهنِ نجف‏اشرف، رنج و مشکلات هجرت از قم به نجف را پذیرا شدند!! به دلیل هوش ‏و استعداد فوق العاده و حیرت برانگیزشان دوره چند ساله دروس «سطح» را در مدت یکسال به اتمام رساندند و به  امتحان و توصیه آیت اللَّه العظمى خویى  در سن 11 سالگى وارد درس خارج فقه و اصول شدند. ورود  یک نوجوان11 ساله  به درس خارج فقه و اصول، آن هم همدوش طلاب با سابقه وبزرگسال حوزه علمیهِ کهنِ نجف، براى همگان حیرت آور و شوق آفرین بود. آیت اللَّه زاده میلانى نقل مى‏کند که: آیت اللَّه العظمى خویى به پدرم آیت اللَّه‏العظمى میلانى فرمودند: افتخار مى‏کنم به حوزه‏اى که در آن نوجوان یازده ساله‏در کنار شاگردان بزرگسال و علماى بزرگ و همراه با آنان «مکاسب» را مى‏خواند ومطالب مکاسب را بهتر از دیگران مى‏فهمد و تحلیل مى‏کند.   علاقمندان به علوم اسلامى و حوزوى مى‏دانند که کتاب ارزشمند مکاسب از تألیفات  مرحوم شیخ انصارى  است که در حوزه‏هاى علمیه تدریس مى‏شود و یکى از کتابهاى مهم و سنگین حوزوى است که فهمیدن و درک مطالب آن‏ نیاز به شاگردان با کفایت و پر استعداد دارد.  اساتید   معظم‏له به دلیل علاقه و پشتکار فراوانشان هر روز در چندین درس مراجع وبزرگان حوزه علمیه که جهان اسلام و عالم تشیع به وجودشان افتخارمى‏کند، شرکت مى‏کردند. عمده اساتید ایشان عبارتند از:  1- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج شیخ کاظم شیرازى(قدس سره) (1290 -1367) 2- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج شیخ محمد حسین اصفهانى معروف به‏کمپانى (قدس سره) (ت 1361) 3- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج شیخ محمد على کاظمینى(قدس سره) 4- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج سید ابوالحسن اصفهانى(قدس سره) (1284 - 1365) 5- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج شیخ محمدرضا آل یاسین(قدس سره) 6- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى حاج سید ابوالقاسم خویى(قدس سره) (1317 - 1413) 7- حضرت آیت اللَّه العظمى آقاى سید محمد حسین طباطبایى بروجردى (قدس سره) (1292 - 1380) آیت اللَّه العظمى روحانى  از وجود تماى اساتید نام‏آور خود استفاده نمودند وخود را همیشه مدیون محبتها و الطاف خالصانه آن بزرگواران (رضوان اللَّه‏تعالى علیهم) مى‏دانند. اما در این میان نقش آیت اللَّه خویى برجسته‏تر و قابل‏توجه‏تر است. پرورش روح اجتهاد و تکوین فقهى و علمى ایشان، مرهون15 سال شرکت در دروس خصوصى و عمومى  آیت اللَّه العظمى خویى مى‏باشد. هوش، پشتکار و استعداد معظم له، ایشان را مورد علاقه و توجه‏خاص اساتید و مراجع، بخصوص مورد عنایت خاصه آیت اللَّه خویى قرارداده بود. آیت اللَّه العظمى خویى(ره) در آن زمان، به اتفاق رأى اغلب‏علماء، بزرگان و کارشناسان فقه و اجتهاد ؛ یک فقیه بى‏نظیر بودند که دراغلب علوم حوزوى نظیر فقه، اصول، کلام، تفسیر، رجال، فلسفه؛ مجتهد وصاحب نظر بودند و آثار منتشره ایشان گواه این مدعاست. در دروس عمومى آیت اللَّه خویى صدها طلبه شرکت مى‏کردند که امتیازآیت اللَّه العظمى خویى در شناخت و کشف استعدادهاى طلاب تیزهوش وبسیار موفق بود و سعى فراوان مى‏کردند تا آن طلبه را زیر نظر گرفته و با ایجادارتباط بیشتر با او؛ بتوانند در تربیت آن طلبه کوشا نقش بیشترى را ایفا کنند. با ورود  آیت اللَّه روحانى  در دوران نوجوانى به نجف اشرف و شرکت دردروس آیت اللَّه العظمى خویى؛ حوزه علمیهِ کهنِ نجف اشرف شاهد حضوریک نابغه با درک و استعداد شگرفى بود که چهره‏اش نشان از مقام آیت اللهى‏مى‏داد. این نوجوان نابغه باید در دروس سنگین فقه اصول شرکت کند، دروس‏مختلف را نوشته و آنها را در منزل پاکنویس کند، با دوستان همدوره‏تحصیلش مباحثه کند و پیش مطالعه براى درس‏هاى فردا را هم انجام دهد.این مطالعات سنگین آنهم در غربت و با کمترین امکانات موجود؛ در شبانه‏روز 16 ساعت وقت ایشان را مى‏گرفت. علاوه بر آن، رسیدگى به کارهاى‏شخصى از قبیل: تهیه مایحتاج زندگى و تحمل فشارهاى اقتصادى نیز باخودشان بود. معظم‏له اغلب دورانى را که در نجف اشرف بودند با وضع‏بسیار سخت و طاقت فرساى اقتصادى مواجه بودند و اغلب، زندگیشان با‏قرض گرفتن از مغازه داران محل سپرى مى‏شد. و این بزرگترین رمز و سرمایه‏گذارى براى تحصیل و عشق و علاقه به آموختن دانش علوم اسلامى است.  تدریس   معظم له تدریس دوره‏هاى مختلف علوم اسلامى را در همان ایام نوجوانى‏در صحن حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین على (ع) در نجف اشرف آغازکردند. تقریر دروس حوزه توسط این نوجوان براى طلاب بزرگسال ومیانسال، براى همگان حیرت آور و قابل تقدیر بود. آیت اللَّه العظمى روحانى پس از مدت کوتاهى که در دروس آیت اللَّه العظمى‏خویى (ره) شرکت کردند، با تقریر دروس اصول و فقه استاد؛ آنان را براى‏عده‏اى از طلاب و علاقمندان به دروس حوزوى، تدریس مى‏کردند. دیرى‏نپائید که چونان خورشیدى در نجف اشرف درخشیدند و به سان درختى‏ پربرگ و بار، برآمدند و در سایه‏شان خیل مشتاقان را آرامش مى‏بخشیدند. به همین دلیل بود که ارتباط آیت اللَّه خویى روز به روز با معظم‏له بیشترمى‏شد. با اینکه اغلب آیت اللَّه العظمى خویى در جلسه تدریسشان به کسى‏اجازه طرح اشکال نمى‏دادند به آیت اللَّه العظمى روحانى در میان عده ایى ازشاگردان مى‏فرمودند: چرا در مباحثه‏ها اشکال نمى‏کنى. من از شما مى‏خواهم‏اشکال و ایرادهایى که به نظرتان مى‏رسد را مطرح کنید .«و این نشان از نبوغ‏فکرى و شایستگى ویژه  آیت اللَّه العظمى روحانى  دارد. ارتباط تنگاتنگ استاد و شاگرد تا آنجا ادامه یافت که زیادى از شبهاى‏تعطیلى آن  مرجع فقید (ره)  به حجره  آیت اللَّه العظمى روحانى  مى‏آمدند وساعتهاى مدیدى به بحث و بررسى مسائل علوم اسلامى مى‏پرداختند و درانتها معظم له، استاد را تا درب منزلشان همراهى مى‏کردند. حضرت آیت اللَّه العظمى خویى در سال 1360 (هـ. ق) هنگامى که  آیت اللَّه‏العظمى روحانى  فقط 15 سال بیشتر نداشتند. طى نامه‏اى بسیار مهم، عظمت‏علمى، قدرت و استنباط قوى، هوش و ذکاوت این نابغه بزرگ را تأیید وستودند (متن کامل نامه که به دست خط مبارک آیت اللَّه العظمى خویى مى‏باشددرسایت اینترنت آیت اللَّه‏العظمى روحانى و در کتابهاى زندگینامه که به زبان‏عربى و فارسى در لبنان به چاپ رسیده است، موجود است). معظم‏له به تأیید ومکتوب مهم مراجع و اساتید بزرگوارشان در سن 14 سالگى به  درجه اجتهاد  نائل آمدند. ایشان در اواخر سال 1329 (هـ. ش) وارد قم شدند و در اوایل سال 1330(هـ. ش) به تدریس دروس خارج فقه و اصول در صحن مطهر حضرت‏معصومه (س) پرداختند. بیش از نیم قرن است که ایشان به تدریس علوم آل‏محمد (ص) و تربیت هزاران طلبه فاضل و تشنگان دانش ائمه اطهارمى‏پردازند. اغلب شاگردان، پرورش یافتگان و حلقه نشینان منبر تدریسشان؛از مدرسین نام آور، فضلا و دانشمندان حوزه و عده‏اى در مسیر مرجعیت‏قرار دارند. ایشان به هنگام تدریس، متین و گویا سخن مى‏گویند. به دلیل وسعت‏احاطه‏شان بر موضوعات علمى، از پرداختن به زواید پرهیز مى‏کنند. درس‏ایشان فشرده‏اى از آراء و مبانى بزرگان و فقیهان نامى به همراه نظریات‏خودشان است که با بحث و استدلال، بر رد یا قبول آن مبانى مى‏پردازند. درجلسات تدریسشان به مبارزه با جمود، یکسونگرى، احتیاط زدگى، تقلید وپیروى کورکورانه از بزرگان مى‏پردازند، زیرا معتقدند که تقلید و تعصب و غیر منطقى روى اقوال بزرگان و مبارزه با هر نظر نو، توان علمى را از حوزه‏مى‏گیرد. از این رو معظم له با حفظ احترام بزرگان و تأکید بر این امر، با نظرات‏آنها نقادانه برخورد مى‏کنند. نظریات جدید و نو، ابتکار در مبانى، خروج ازآراء پیشینیان و ژرف نگرى در تدریس ایشان موج مى‏زند. هر چند ایشان به عنوان یک  مرجع و فقیه نو اندیش  شهرت دارند اما هیچگاه  حکم اللَّه را به نام   مصلحت یا  نواندیشى زیر پا نمى‏گذارند. فقیه‏نواندیشى که هیچگاه به انکار سنت و حذف باورهاى دینى نمى‏پردازد. تألیفات   معظم‏له از ابتداى زندگى علمى خویش در راستاى نشر معارف اهلبیت وگسترش دانش اسلام، هرگز آرام نگرفتند. زمانى بر مسند تدریس مى ‏نشینند و به تربیت و پرورش هزاران دانشمند فاضل و فرزانه مى‏ پردازند و زمانى ‏دیگر دست به قلم مى ‏شوند و به تألیف کتب ماندگار اسلامى مى ‏پردازند. ایشان به محض ورود به حوزه علمیه قم و احساس نیاز جامعه حوزوى واسلامى، همزمان با تدریس درس خارج فقه و اصول در سنین جوانى، دست‏به تألیف دایرة المعارف فقه اسلامى مى ‏زنند. کتابى ماندگار که بزرگان واساتید نام آورِ خبره حوزه، مراجع بزرگ تقلید و مدرسین، سر تعظیم وتمجید در برابرش فرو مى‏ آورند.  حضرت آیت اللَّه العظمى بروجردى(ره) دوبار کتاب   فقه الصادق را همراه ‏خود به جلسه تدریس‏شان مى‏برند و به عنوان سند از آن نقل قول و به آن ‏استناد مى ‏کنند.  حضرت آیت اللَّه العظمى خویى(ره) طى نامه ایى مرقوم فرمودند که: من کتاب  فقه الصادق را شخصا براى  آیت اللَّه کاشف الغطاء  بردم و گفتم: ببیند من چه‏ خدمت بزرگى به عالم اسلام و فقاهت نموده‏ ام و چنین عالم محققى را تربیت‏ کرده ‏ام. رییس دانشگاه الازهر (مهمترین و عالى‏ترین مرکز علمى اهل تسنن) نیز طى‏نامه‏اى کتاب عظیم   فقه الصادق را مى‏ستاید. این کتاب سالیان سال است که یکى از رساترین، معتبرترین و مهمترین منبع‏ تدریس فقه و اصول تشیع است. یکى از دلایل  مرجعیت و اعملیت  ایشان،ناشى از این تألیفات بخصوص کتاب گرانسنگ   فقه الصادق است. 1- فقه الصادق(بزبان عربى): دایرة المعارف کامل فقه تشیع. این کتاب عظیم‏ و بزرگ که به عنوان یک منبع مرجع شناخته شده است در 26 جلد بارها درداخل و خارج کشور به چاپ رسیده است. چاپ جدید آن بزودى در 40جلد (با ذکر منابع و مصادر) به چاپ خواهد رسید. از تألیف کتاب  عظیم   جواهر الکلام که شامل تمامى ابواب فقه مى‏ باشد نزدیک به 200 سال مى ‏گذرد و کتاب   فقه الصادق که به اعتقاد بعضى ازمراجع و بزرگانِ خبره حوزه، از«جواهر الکلام» رساتر و کامل‏تر است؛ اولین‏ و کامل‏ترین دایرة المعارف تمام ابواب فقه در دو سده اخیر است. این کتاب ‏که در سنین جوانى معظم له به رشته تحریر درآمده، مورد عنایت خاصه ‏تمامى مراجع تقلید و بزرگان حوزه‏هاى علمیه است. این کتاب در میان  علماءعامه (اهل تسنن  نیز شناخته شده و مورد استناد است. کتاب «فقه الصادق» در دانشگاه‏هاى معروف غرب (بخش مطالعات اسلام‏شناسى) یکى از منابع‏مورد قبول و قابل استناد است. 2-  زبدة الاصول (بزبان عربى): دوره کامل علم اصول فقه که به صورت بحث استدلالى ارائه گردیده است. این کتاب در 6 جلد مى‏باشد. 3- منهاج الفقاهه (بزبان عربى): در 6 جلد مى‏باشد که حاشیه ایى است بر«مکاسب» شیخ انصارى(ره) که به شیوه ایى نو و ابتکارى تمامى موارد ارائه‏شده را بحث و بررسى کرده‏اند. 4- المسائل المستحدثه (بزبان عربى): حضرت آیت اللَّه مبتکر مسائل‏مستحدثه و ارائه مسائل جدید با ذکر مسایل فقهى، روایى هستند. این کتاب‏که بارها وبارها در خارج و داخل کشور به چاپ رسیده است شامل ارائه‏مسائل جدید، نو و مورد ابتلاى جامعه با ذکر دلایل و مستندات فقهى،روایى و قرآنى مى‏ باشد. 5- تعلیق بر منهاج الصالحین در 2 جلد (بزبان عربى) 6- تعلیق بر عروة الوثقى در 2 جلد (بزبان عربى) 7- تعلیق بر وسیلة النجاة (بزبان عربى) 8- رساله در لباس مشکوک (بزبان عربى) 9- رساله در قاعده لاضرر (بزبان عربى) 10- الجبر و الاختیار (بزبان عربى) 11- رساله در  قرعه (بزبان عربى) 12- مناسک الحج (بزبان عربى) 13- المسائل المنتخبه (بزبان عربى) 14- رساله در   فروع العلم الاجمالى (بزبان عربى) 15- الاجتهاد و التقلید (بزبان عربى) 16- القواعد الثلاثه (بزبان عربى) 17- اللقاء الخاص(بزبان عربى) مربوط به «سایت یا حسین» 18- رساله توضیح المسائل (بزبان فارسى و اردو) 19- تحقیقى در مورد  جبر و اختیار (بزبان فارسى) 20- نظام حکومت در اسلام (بزبان فارسى و ترکى و اردو) 21- مناسک حج (بزبان فارسى) 22- منتخب احکام (بزبان فارسى) 23- استفتائات قوه قضائیه و مؤسسه حقوقى وکلاى بین الملل (به زبان ‏فارسى) 24- احکام فقهى مسائل روز (بزبان فارسى) 25- استفتائات (پرسش و پاسخ‏هاى مسائل شرعى) (بزبان فارسى): که ‏تاکنون در 2 جلد به صورت سؤال و جواب ارائه شده است. 26-الف سؤال و جواب (بزبان عربى): شامل استفتائات و پاسخ‏هاى‏ مسائل شرعى مى‏ باشد که در 6 جلد تهیه شده است. هرجلد شامل 1000سؤال و جواب است.  مرجعیت   بعد از تشریف فرمایى ایشان از حوزه علمیه نجف اشرف و شروع به تدریس‏درس خارج فقه و اصول و با توجه به نگارش کتاب عظیم   فقه الصادق بعداز فوت آیت اللَّه العظمى بروجردى (ره) به پیشنهاد علماء، فضلاء و مدرسین ‏نام آور، رساله عملیه ایشان منتشر شد. طبق آنچه در کتابخانه ملى ایران‏موجود است،  اولین چاپ رساله توضیح المسائل ایشان مربوط به سال 1340(هـ. ش) مى ‏باشد.